Ελληνικός τουρισμός: ασταθές φορολογικό περιβάλλον, απουσία συντονισμού, δυσχερείς εργασιακές συνθήκες

Ο τουρισμός αποτελεί, διαχρονικά, έναν από τους πέντε πιο δυναμικούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας της ελληνικής οικονομίας. Την τριετία της μεγάλης κάμψης του κλάδου (2011-2013), ακολουθεί μια πενταετία διαρκούς επέκτασης, παρά τα διαδοχικά «χτυπήματα» σε επίπεδο άμεσης και έμμεσης φορολόγησης των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με στοιχεία του Ελληνικού Συνδέσμου Τουριστικών Επιχειρήσεων η εξέλιξη της συμμετοχής του τουρισμού στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας είναι πραγματικά εντυπωσιακή: Το 2015 αποτελεί το 18.5% του συνόλου και το 2018 φτάνει στο 30.9%.

Παρά την αισιοδοξία που γενούν τα νούμερα αυτά, ο κλάδος έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά σημαντικών προκλήσεων, προκειμένου να συνεχίσει να αναπτύσσεται και να κερδίζει έδαφος σε σχέση με τους βασικούς ανταγωνιστές (Κροατία, Κύπρο, Ιταλία, Ισπανία). Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε αυτές τις προκλήσεις σε τρεις κατηγορίες: Συντονισμός Φορέων, Φορολογικό Περιβάλλον, Εργασιακές Συνθήκες

Συντονισμός Φορέων

Η βελτίωση του τουριστικού προϊόντος δεν μπορεί να στηριχθεί μόνο στις ιδιωτικές επενδύσεις και τη δράση των οργανωτικών φορέων των εργοδοτών. Τα απαραίτητα έργα υποδομής απαιτούν συντονισμό και συνεννόηση ανάμεσα στις τοπικές κοινωνίες, τους δήμους, τις περιφέρειες, και τα υπουργεία που έχουν αρμοδιότητα. Ειδικά για τις περιοχές που συγκεντρώνουν τις μεγαλύτερες τουριστικές ροές, παρατηρούνται συχνά προβλήματα υδροδότησης και ηλεκτροδότησης την κρίσιμη περίοδο από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο. Το δεύτερο κρίσιμο ζήτημα είναι η διαχείριση των απορριμμάτων, στην οποία εμπλέκονται πολλοί και διαφορετικοί φορείς της δημόσιας διοίκησης. Η δημοτική αρχή πρέπει να φροντίζει να γίνεται σωστά η αποκομιδή. Η περιφέρεια πρέπει να διαχειρίζεται τις εγκρίσεις περιβαλλοντικών όρων. Η κυβέρνηση πρέπει να φροντίζει να απορροφά εγκαίρως τα σχετικά ευρωπαϊκά κονδύλια. Ομοίως, κρίνονται απαραίτητα τα έργα στο ηπειρωτικό αλλά και νησιωτικό οδικό δίκτυο. Παρότι έχουν ολοκληρωθεί ή ολοκληρώνονται μεγάλα έργα στους εθνικούς αυτοκινητοδρόμους, η κατάσταση σε πολλά τοπικά οδικά δίκτυα παραμένει εξαιρετικά επικίνδυνη. Σημαντικά έργα πρέπει να γίνουν και στα περιφερειακά λιμάνια της χώρας, ακολουθώντας το παράδειγμα των ιδιωτικοποιημένων αεροδρομίων. Πολλά λιμάνια των κυκλάδων αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τον τεράστιο όγκο τουριστών, με αποτέλεσμα να παρέχουν υπηρεσίες χαμηλού επιπέδου, οι οποίες βλάπτουν τη γενική εικόνα των μεγάλων τουριστικών προορισμών. Οι υποδομές υγείας είναι το επόμενο κομμάτι του παζλ. Σε αρκετές νησιωτικές περιοχές η ιατρική περίθαλψη χαρακτηρίζεται ελλιπής ακόμα και για το μόνιμο πληθυσμό, πρόβλημα που εντείνεται τους θερινούς μήνες. Παράγοντες της αγοράς του τουρισμού κάνουν λόγο για αύξηση της εγκληματικότητας σε πολλές περιοχές της Αθήνας με έντονη τουριστική κίνηση. Ο ακριβής αριθμός των περιστατικών μικροκλοπών ενδέχεται να είναι μεγαλύτερος από τον καταγραφόμενο, καθώς σε πολλές περιπτώσεις οι επισκέπτες δεν καταγγέλλουν στην αστυνομία τα περιστατικά. Η διαχείριση των τουριστικών ροών είναι το επόμενο μεγάλο αγκάθι, ειδικά για τους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς. Αναφερόμαστε σε περιπτώσεις όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη. Τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο οι αφίξεις στα συγκεκριμένα και ορισμένα άλλα ελληνικά νησιά αυξάνονται σε τέτοιο βαθμό που είναι δύσκολη ακόμη και η κίνηση των ανθρώπων στα στενά σοκάκια της χώρας. Τέλος, υπάρχει ανάγκη να αντιμετωπιστεί η ανεξέλεγκτη επέκταση του airbnb. Τα χρόνια της οικονομικής κρίσης η ενοικίαση ανεκμετάλλευτων ακινήτων μέσω της δημοφιλούς πλατφόρμας αποτέλεσε ένα απαραίτητο συμπλήρωμα για πολλούς Έλληνες πολίτες που βάλλονταν. Ωστόσο, η απουσία νομικού πλαισίου και φορολογικών επιβαρύνσεων οδήγησαν στην άναρχη επέκταση, γεγονός που προκάλεσε τρεις μεγάλες πληγες: πρώτον, εκτοξεύθηκαν οι τιμές των ενοικίων στο κέντρο της Αθήνας για τους μόνιμους κατοίκους της. Δεύτερον, λόγω της μεγάλης τουριστικής ζήτησης η Αθήνα χάνει μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι δεν βρίσκουν σπίτια προς ενοικίαση και μετακινούνται προς τα προάστια. Τρίτον, τα ξενοδοχεία αναγκάστηκαν να ρίξουν τις τιμές τους, και να μειωθεί, κατά συνέπεια, το περιθώριο κέρδους τους.

Φορολογικό Περιβάλλον

Την τελευταία τετραετία οι φορολογικές υποχρεώσεις των εργοδοτών έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, σε όλα τα επίπεδα. Η πιο πρόσφατη εξέλιξη ήταν η αύξηση του κατώτατου μισθού, της οποίας τις συνέπειες προσπαθήσαμε να καταγράψουμε σε πρόσφατο άρθρο. Επιπλέον, ο Έλληνας επιχειρηματίας του τουρισμού είναι υποχρεωμένος να καταβάλει τεράστια ποσά σε εργοδοτικές εισφορές: αυτή τη στιγμή η Ελλάδα είναι τρίτη στη λίστα με τα κράτη-μέλη της ΕΕ με τις υψηλότερες ασφαλιστικές εισφορές. Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα είναι οι υψηλοί φορολογικοί συντελεστές. Η διεθνής τάση είναι η μείωση των ανώτατων φορολογικών συντελεστών σε εισοδήματα και μερίσματα, η διεύρυνση της φορολογικής βάσης στις επιχειρήσεις, η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, η απλοποίηση των φορολογικών κλιμάκων και η εισαγωγή στοχευμένων φοροαπαλλαγών και εκπτώσεων για την τόνωση της απασχόλησης. Στην Ελλάδα, ο συνολικός φορολογικός συντελεστής για τις επιχειρήσεις ήταν στο 44% το 2014, το 2017 φτάνει το 50,7% και είναι υψηλότερος από τον αντίστοιχο στη Σουηδία (49%). Οι φόροι εισοδήματος αποτελούν μόνο το 21% των συνολικών εσόδων από φόρους και εισφορές. Τα περισσότερα έσοδα εισπράττονται από τους έμμεσους φόρους, όπως ο ΦΠΑ (41%) και από τις ασφαλιστικές εισφορές (35,2%), που είναι εξαιρετικά υψηλές. Στα παραπάνω προστίθεται και ένα εξαιρετικά περίπλοκο νομοθετικό σύστημα. Σύμφωνα με την έρευνα της Διανεοσις «το διάστημα 2001-2015 στη χώρα μας ψηφίστηκαν 36 αμιγώς φορολογικοί νόμοι, δηλαδή πάνω από δύο φορολογικά νομοσχέδια τον χρόνο. Μόνο το 2016 ψηφίστηκαν πέντε νόμοι με φορολογικό αντικείμενο, οι οποίοι συνοδεύτηκαν από 89 υπουργικές αποφάσεις και 186 εγκυκλίους. Τα προβλήματα που δημιουργεί αυτή η καταιγίδα φοροαλλαγών δεν είναι μόνο η επονομαζόμενη ανασφάλεια δικαίου (το φαινόμενο, δηλαδή, κατά το οποίο πολίτες, επιχειρήσεις και αρμόδιοι φορείς δεν γνωρίζουν τι ισχύει) ή η αβεβαιότητα για επιχειρηματίες και φορολογούμενους. Δημιουργεί και ένα δυσθεώρητο και εντελώς άχρηστο διοικητικό βάρος για τις επιχειρήσεις. Το έμμεσο κόστος συμμόρφωσης για τις επιχειρήσεις το 2013, για παράδειγμα, υπολογίστηκε ότι είναι το 12,6% των συνολικών εσόδων του κράτους από τα νομικά πρόσωπα. Αυτά είναι χρήματα που δαπάνησαν οι εταιρείες για να είναι φορολογικά τυπικές, αλλά δεν τα πήρε το κράτος -χάθηκαν στις γραφειοκρατικές διαδικασίες και τη σπατάλη ανθρώπινου δυναμικού και χρόνου. Για να έχετε μια εικόνα για το πόσο σοβαρό είναι αυτό το πρόβλημα, λάβετε υπ’ όψιν ότι το αντίστοιχο ποσοστό σε μια εξελιγμένη οικονομία, όπως του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι στο 5%. Το αντίστοιχο ποσοστό στη Γερμανία είναι 2,2%.» Στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε τον περίφημο Φόρο Διαμονής, ο οποίος εφαρμόστηκε πρώτη φορά το 2018 και από τότε πλήττει την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων, όπως συχνά και δικαιολογημένα επισημαίνει ο ΣΕΤΕ(1). Αν συνυπολογίσουμε την αύξηση του ΦΠΑ στις υπηρεσίες των ξενοδοχείων καθώς και τις μεταφορές, καταλαβαίνουμε ότι η ελληνική τουριστική επιχειρηματικότητα πλήττεται βάναυσα και χάνει διαρκώς έδαφος σε σχέση με τους βασικούς ανταγωνιστές της: «Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι για κάθε 100 ευρώ που πληρώνει ένας επισκέπτης στην Ελλάδα για μια διανυκτέρευση σε ξενοδοχείο 4 αστέρων τα 33,4 ευρώ αντιστοιχούν σε φόρους και ασφαλιστικές εισφορές, ενώ για τις χώρες του ανταγωνισμού τα αντίστοιχα ποσά ανέρχονται από 16,1 ευρώ (Κύπρος) έως 28,2 ευρώ (Κροατία)(2).»

Εργασιακές Συνθήκες

Οι εργαζόμενοι σε τουριστικές επιχειρήσεις που δουλεύουν σεζόν, έχουν να αντιμετωπίσουν εξαιρετικά δύσκολες εργασιακές συνθήκες, γεγονός που πρέπει να υπολογίζεται όταν γίνεται μια συζήτηση για τα προβλήματα και τις προκλήσεις του κλάδου.

Δύσκολα ωράρια

Είναι πολύ λογικό η καλοκαιρινή σεζόν να μην επιτρέπει «κανονικά ωράρια.» Πολλές φορές ο εργαζόμενος θα δουλέψει βάρδιες των εννέα, δέκα και έντεκα ωρών, στο πλαίσιο αντίστοιχης συμφωνίας που έχει κάνει με τον εργοδότη. Το γεγονός ότι τα ωράρια αυτά είναι προϊόν συμφωνίας, δεν σημαίνει ότι δεν είναι απαιτητικά και, μακροπρόθεσμα, εξαντλητικά για έναν εργαζόμενο.

Λίγα ρεπό

Ξανά, οι έξη ή και επτά ημέρες εργασίας είναι προϊόν συμφωνίας, αλλά παραμένει μια εξαιρετικά δύσκολη εργασιακή συνθήκη. Ο εργοδότης πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη του αυτό το δεδομένο όταν κρίνει την απόδοση του εργαζόμενου και να φροντίζει να μειώνει τις εντάσεις σε επίπεδο επικοινωνίας.

Απαιτητικοί πελάτες

Οι απαιτήσεις των πελατών αυξάνονται εκθετικά στις καλοκαιρινές διακοπές τους. Πολλές φορές ο εργαζόμενος βρίσκεται μπροστά σε δύσκολες καταστάσεις χωρίς να φέρει ευθύνη. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο εργοδότης πρέπει να δείξει στον εργαζόμενο ότι είναι με το μέρος του και αναγνωρίζει την προσπάθειά του.

Συγκατοίκηση

Οι εργαζόμενοι μοιράζονται συνήθως ένα μικρό δωμάτιο μαζί με δύο ή και τρεις ανθρώπους. Προφανώς, οι δυνατότητες στο κομμάτι της στέγασης είναι πολύ περιορισμένες και οι διαθέσιμες εγκαταστάσεις οριακά επαρκείς. Για το λόγο αυτό ο εργοδότης πρέπει να συνυπολογίζει αυτό το δεδομένο στις δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει ο εργαζόμενός του.

Καθημερινή τριβή με τους συναδέλφους

Η εποχιακή εργασία συνεπάγεται καθημερινή επαφή με τους συναδέλφους για πολλές ώρες και εκτός εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι οι πιθανότητες διαπληκτισμών ανάμεσα στους εργαζόμενους αυξάνονται, ομοίως και τα αρνητικά συναισθήματα. Ένας εργοδότης πρέπει να λαμβάνει υπόψη του αυτή τη διάσταση και να φροντίζει να μειώνει τις απότοκες εντάσεις ανάμεσα στα μέλη του προσωπικού του.

Όπως καταλαβαίνουμε, ο ελληνικός τουρισμός έχει να αντιμετωπίσει πολλά και διαφορετικά θέματα σε όλα τα επίπεδα, προκειμένου να παραμείνει ανταγωνιστικός και να συνεχίσει να προσελκύει καταναλωτές από τις παραδοσιακές και ανερχόμενες αγορές του κόσμου. Για να γίνει αυτό, πρέπει να ξεκινήσει ένας ουσιαστικός διάλογος ανάμεσα στην πολιτεία, τους επιχειρηματίες και τους εργαζόμενους για τις τρεις κατηγορίες προβλημάτων που μόλις περιγράψαμε. Οι λύσεις δεν θα είναι απλές, όμως η υπάρχουσα προβληματική κατάσταση είναι βέβαιο ότι θα βλάψει τις μελλοντικές προοπτικές του κλάδου.

(1) https://sete.gr/el/stratigiki-gia-ton-tourismo/theseis-sete/2019/epistoli-upoik/

(2) https://sete.gr/el/stratigiki-gia-ton-tourismo/theseis-sete/2019/epistoli-upoik/